Geloofsworstelingen bij mensen met persoonlijkheidsproblematiek en complex trauma

Zingeving en spiritualiteit: een bron van hoop of een extra last?

Binnen de positieve gezondheid zijn zingeving en spiritualiteit belangrijke aspecten voor het werken aan herstel ¹. Verschillende onderzoeken laten een positief verband zien tussen zingeving, religie en spiritualiteit en herstel van psychiatrische klachten ². Er zijn echter ook interacties tussen zingeving en spiritualiteit en psychiatrische klachten die de mentale gezondheid negatief kunnen beïnvloeden, zogenaamde Religious and Spiritual Struggles(RSS)³. Hierbij kunnen we denken aan het wegvallen van zingeving een straffend of negatief godsb.eeld, vervreemding van de geloofsgemeenschap, worstelingen met het kwaad en negatieve religieuze coping. RSS komt voor bij alle vormen van levensovertuiging en zelfs bij mensen die aangeven geen levensovertuiging te hebben ⁴. Aandacht voor zingeving en spiritualiteit binnen de psychotherapie is van belang om de positieve ‘hulpbronnen’ te ontsluiten en de RSS te ondervangen. Het blijkt echter dat er sprake is van handelingsverlegenheid bij therapeuten in het bespreekbaar maken en integreren van zingeving en spiritualiteit in de behandeling.

Impact van complex trauma op zingeving en spiritualiteit

Het belang van aandacht voor zingeving en spiritualiteit bij de behandeling van mensen met complex trauma en/of een persoonlijkheidsstoornis wordt in toenemende mate onderkend. In deel drie van de DSM wordt zingeving en het vermogen om betekenisvolle doelen na te streven als maat genomen voor het persoonlijkheidsfunctioneren ⁵. Het onderzoek naar RSS bij mensen met persoonlijkheidsproblematiek en/of complex trauma staat internationaal echter nog in de kinderschoenen.

Meten van worsteling in zingeving en spiritualiteit, RSS-26

De American Psychological Association (APA) heeft een themapagina ingericht om RSS onder de aandacht te brengen. Tevens is er een vragenlijst ⁶ beschikbaar die behandelaren ondersteunt in het in kaart brengen en bespreekbaar maken van RSS en om RSS te onderzoeken. Deze vragenlijst is vertaald naar het Nederlands en momenteel loopt het onderzoek om deze voor het Nederlandse taalveld en cultuur te valideren. Vernieuwend aan dit onderzoek is dat we de vragenlijst zowel afnemen bij de algemene populatie als van mensen die in de GGZ in behandeling zijn. Zo krijgen we een goed beeld van de interactie tussen bepaalde psychische problematiek en RSS.

Kwalitatief onderzoek, in gesprek

Naast de vragenlijsten willen we ook verdiepend onderzoek doen naar RSS bij mensen met persoonlijkheidsproblematiek en/of complex trauma. Het is belangrijk om ‘de verhalen achter de getallen’ te horen. Door persoonlijkheidsonderzoek, vragenlijsten over geloof en zingeving en gesprek (klinisch interview) met elkaar te combineren krijgen we een veelkleurig en persoonlijk beeld van de interactie tussen persoonlijkheidsaspecten en RSS.

Dit is het verwachte resultaat

Dit onderzoek maakt deel uit van een promotietraject en is ingebed in een bredere onderzoekslijn van het Kennisinstituut christelijk ggz naar worstelingen in geloof en zingeving bij mensen met persoonlijkheidsproblematiek. Het onderzoek staat onder supervisie van prof. H. Schaap-Jonker (Vrije Universiteit).

Het doel van het onderzoek is om behandelaren concrete handvatten te geven om vanuit de psychologische discipline in de spreekkamer onderbouwd het gesprek aan te kunnen gaan over worstelingen op het gebied van spiritualiteit en zingeving, in het bijzonder in de vaak complexe behandelingen van mensen met persoonlijkheidsproblematiek en/of complex trauma.

De verwachte uitkomsten van het onderzoek zijn

Drie artikelen over RSS in Engelstalige, peer-reviewed tijdschriften
De RSS-26 (en de verkorte versie) gevalideerde en bruikbaar voor het klinisch werkveld
Een boek voor cliënten en therapeuten over religie en zingeving bij mensen met persoonlijkheidsproblematiek

Onderzoekers

^{Allard Sierksma}	^{onderzoeker Kennisinstituut christelijke ggz / klinisch psycholoog Eleos}
^{prof. dr. Hanneke Schaap-Jonker}	^{rector Kennisinstituut christelijke ggz / hoogleraar klinische godsdienstpsychologie Vrije Universiteit}
^{Klaas van Steinvoorn}	^{psycholoog i.o.}

Verwijzingen
_{1

Delespaul, P., Milo, M., Schalken, F., Boevink, W., & Van Os, J. (2017). Goede GGZ! Nieuwe concepten, aangepaste taal en betere organisatie. Leusden: Diagnosis

Huber, M., Knottnerus, J. A., Green, L., Horst, H. van der, Jadad, A. J., Kromhout, D., Leonard, B., Lorig, K., Loureiro, M. I., Meer, J. W. M. van der, Schnabel, P., Smith, R., Weel, C. van & Smid H. (2011). How should we define health? British Medical Journal, 343(4163), 235–237. http://dx.doi.org/10.1136/bmj.d4163}

_{2

Koenig, H. G., King, D., & Carson, V. B. (2012). Handbook of religion and health. Oxford University Press. http://dx.doi.org/10.1093/acprof:oso/9780195118667.001.0001

Moreira – Almeida, A., Koenig, H. G., & Lucchetti, G. (2014). Clinical implications of spirituality to mental health: review of evidence and practical guidelines. Brazilian Journal of Psychiatry, 36, 176–182. http://dx.doi.org/10.1590/1516-4446-2013-1255}

_{3

Pargament, K. I., & Exline, J. J. (2021). Working with spiritual struggles in psychotherapy: From research to practice. Guilford.}

₄
Rosmarin, D. H., Salcone, S., Harper, D., & Forester, B. P. (2019). Spiritual Psychotherapy for Inpatient, Residential, and Intensive Treatment. American journal of psychotherapy, 72(3), 75–83. http://doi.org/10.1176/appi.psychotherapy.20180046

5
APA (2013). Diagnostic and statistical manual of Mental Disorders, Fifth Edition.
Steen, A., Berghuis, H., & Braam, A. W. (2019). Lack of meaning, purpose and direction in life in personality disorder: A comparative quantitative approach using Livesley’s General Assessment of Personality Disorder. Personality and mental health, 13(3), 144-154. https://doi.org/10.1002/pmh.1446

6
Exline, J. J., Pargament, K. I., Grubbs, J. B., & Yali, A. M. (2014). The Religious and Spiritual Struggles Scale: Development and initial validation. Psychology of Religion and Spirituality, 6(3), 208. https://doi.org/10.1037/a0036465